سنتور سل كوك

سنتور سل – قسمت اول
همانطور كه همه ي ما ميدانيم اغلب علاقه مندان به هر سازي ترجيح مي دهند در اوايل كار، ابتدا با يك ساز مشقي (سازي كه از لحاظ كيفيت در حداقل استاندارد قرار دارد) شروع به كار كنند به دو دليل، يكي اينكه قيمت ساز مشقي نسبت به سازهاي با كيفيت به مراتب كمتر است و ريسك هزينه ي آن براي مبتديان قابل توجه نخواهد بود و دوم اينكه چون مطمئن به ادامه راه بطور حتم نيستند عاقلانه نيست كه از ابتدا هزينه ي بالايي براي آن پرداخت كنند تا بعد از مدتي بنا به استعداد، تمرين، ميزان افزايش علاقه و پشتكار خود از يك سال تا چند سال اقدام به خريد يك ساز بهتر كنند.

همانطور كه همه ي ما ميدانيم اغلب علاقه مندان به هر سازي ترجيح مي دهند در اوايل كار، ابتدا با يك ساز مشقي (سازي كه از لحاظ كيفيت در حداقل استاندارد قرار دارد) شروع به كار كنند به دو دليل، يكي اينكه قيمت ساز مشقي نسبت به سازهاي با كيفيت به مراتب كمتر است و ريسك هزينه ي آن براي مبتديان قابل توجه نخواهد بود و دوم اينكه چون مطمئن به ادامه راه بطور حتم نيستند عاقلانه نيست كه از ابتدا هزينه ي بالايي براي آن پرداخت كنند تا بعد از مدتي بنا به استعداد، تمرين، ميزان افزايش علاقه و پشتكار خود از يك سال تا چند سال اقدام به خريد يك ساز بهتر كنند.

البته تعداد معدودي از كساني كه تعليم سازي را شروع مي كنند از همان اول ترجيح مي دهند كه يك ساز خوب تهيه كنند نسبت به اينكه يا به مداومت و پشتكار خود اطمينان كامل دارند و عزم را جزم كرده اند كه اين راه را تا آخر بپيمايند يا براي آندسته از افرادي كه مطمئن به ادامه تعليم نيستند ولي چون مشكل مالي هم ندارند و قيمت سازهاي خوب براي آنها مسئله اي نيست تصميم به خريد يك ساز درجه 1 يا درجه 2 مي گيرند، سنتور هم از اين قائده مستثنا نيست.

استانداردي كه براي ساز سنتور تعريف شده اصطلاحا به نام سنتور سل كوك مشهور است. سنتور سل كوك يعني سنتوري كه خرك سوم آن (كه به نام نت سل تعريف شده است) دقيقا صداي آن مطابق با نت سل دياپازون باشد. به عبارتي سلِ سنتور (خرك سوم) برابر با سل دياپازون و به همين ترتيب تمامي نتهاي يك سنتور سل كوك با دياپازون يكي خواهند بود (به جز نتهايي كه صرفا در موسيقي ايراني استفاده مي شوند). البته در مواردي نيز از سنتورهاي لا كوك (سنتوري كه خرك سوم آن كه نت سل است مطابق با صداي نت لا ي دياپازون باشد) و سي كوك براي مصارف خاص ديگري استفاده مي شود (مانند همراهي با خواننده ي خانم، اجرا با گروه در كوكي خاص و... ) و طبيعي است سنتورهاي مشقي كه ساخته مي شوند همگي سنتورهاي سل كوك باشند.

حال با توجه به مطالب فوق اغلب سازندگان سنتور وقت خود را بيشتر در ساختن ساز مشقي صرف مي كنند، كه عاقلانه نيز هم همين است چرا كه ساخت ساز مشقي، هم مشتري بيشتري دارد و هم زمان كمتري براي ساخته شدن مي گيرد و حتماٌ لازم نيست كه از مواد درجه يك براي ساخت آن استفاده كنند، اين مي شود كه توليد سنتور هاي بي كيفيت و البته ارزان (نسبت به سنتور هاي خوب ) بصورت سري ساخته مي شوند و از آنجائيكه هيچ مميزي و استانداردي براي تعيين حداقل كيفيت اين سازها نه از طرف كارشناس يا سازمان رسمي وجود ندارد بنابراين سنتورهاي مشقي شامل:
اول :سنتورهايي با بدترين كيفيت هم از لحاظ ساخت و هم از لحاظ صدا كه هنر جوياني كه ندانسته اين سازها را خريداري مي كنند در مدت زمان كوتاهي از صداي سنتور خود بيزار مي شوند و بعضي نيز فكر مي كنند عدم استعداد خودشان باعث ايجاد اين صداي ناهنجار مي شود و تقريباٌ بيش از نيمي از آنها تعليم سنتور را رها مي كنند و آنهايي كه باز هم تمايل به ادامه نشان مي دهند مجبور مي شوند به فكر خريد يك سنتور بهتر باشند تا از دست ساز قبلي خود خلاص شوند در اين صورت نمي دانند تكليف ساز اول آنها چه خواهد شد چون نه قيمتي مي توانند روي آن بگذارند كه فروشش معقول باشد نه ديگر با توجه به خريد ساز بهتر تمايلي دارند كه با آن ساز كار كنند. در نتيجه اين گونه سازها چه دست آنهايي كه تعليم را رها كرده اند و چه دست سري دوم معمولاٌ به گوشه اي از خانه يا انبار منتقل مي شود و به عنوان وسيله جاگير و اضافه و كمي تا قسمتي سنگين (براي بعضي ها ) در منازل تلقي مي شود و بعضي نيز گاهي به فكر بخشش آن به ديگري كه او هم تصميم دارد تعليم را شروع كند مي افتند!

پس تنها چيزي كه عايد مي شود يك هزينه اضافي بدون بدست آوردن رضايت و لذت كافي است (جدا از مسئله ي اتلاف وقت)

دوم:آن دسته از سازهاي مشقي كه حداقل مي توان نام سنتور به آنها نهاد، درست است كه باز هم نه چندان كيفيت ساخت حتي متوسطي دارند و نه صداي جالبي اما بقول معروف كار راه انداز هستند و قابليت اين را دارند كه يك مبتدي به فرض ادامه تعليم تا شش ماه يا يك يا دو سال از آن استفاده كنند و بعدها آن را به عنوان ساز دوم يا سوم خود نگه دارند براي مصارف خاص (مثل تمرين كوك هاي مختلف، سيم انداختن و تجربه هاي شخصي ديگر) بدون اينكه بخواهند براي آن دلسوزي كنند و خوب البته با توجه به قيمت اين گونه سازها ديگر بيش از اين هم نمي توان و نبايد از اين سازها انتظار داشت.

اغلب هنرجويان تازه وارد به اين راه، محتاج ميزي مناسب براي گذاشتن سنتور بر روي آن هستند كه اول شرايط مناسب تمرين آنها فراهم گردد و دوم امنيت اين ساز را روي آن ميز حفظ كند و احياناٌ با زدن يا خوردن ضربه اي، سنتور از روي ميز سقوط نكند. چهار راه براي حل اين مسئله وجود دارد:
1- ميزي را از مابين ميزهاي منزل انتخاب كند كه ارتفاع و سطح و مقاومت آن حدوداٌ مناسب باشد و آن ميز را بطور كلي از آن به بعد براي سنتور استفاده كند و ديگر جزو ميزهاي منزل محسوب نشود و انتخاب صندلي با ارتفاعي مناسب با ارتفاع ميز.

2- ميزي را كه از بين ميزهاي منزل انتخاب مي كند هر بار موقتاٌ مجبور است آن ميز را براي مدتي كه مي خواهد تمرين كند براي گذاشتن سنتور آماده كند و دوباره بعد از تمرين ميز را براي استفاده در حالت عادي آن به جاي اصلي برگرداند و سنتور را جمع كند، كه اين فرايند كمي وقت گير و كمي سخت (براي بيشتر افراد) است و معمولا عاملي باز دارنده براي تمرين.

3- اينكه قيد ميزهاي خانه را بزند و براي خريد ميز مخصوص سنتور متحمل هزينه شوند كه تقريباٌ نيمي از هنر جويان به اين زودي ها راغب به خريد ميز سنتور نمي شوند. (بر اساس تجربه)

4- برخي نيز ترجيح مي دهند كه تمرينات خود را روي زمين انجام دهند كه معمولاٌ سنتور را روي جعبه قرار مي دهند و با حالت دو زانو يا چهار زانو مي نشينند و شروع به تمرين مي كنند كه البته اين روش از نظر پزشكي امروز تائيد شده نمي باشد. در مجموع منطقي ترين راه انتخاب حالت سوم است، يعني خريد ميز سنتور.

مورد دوم وزن سنتور سل كوك (بي جعبه يا با جعبه) است كه هميشه معضلي بوده خاصه براي مبتديان كه تا مدتها مجبورند دو يا سه هفته يا يك ماه يكبار براي كوك به پيش معلم خود ببرند سختي حمل آن اغلب مانع اين مي شود كه هنرجويان مبتدي ساز خود را به موقع براي كوك نزد استاد ببرند كه تبعات نا خوشايندي در راه يادگيري آنها ايجاد مي كند و نكته ي ديگر اينكه وزن سنتور سل كوك مخصوصا با جعبه ي آن به هيچ عنوان مناسب با قدرت كودكان و نوجواناني كه امروزه تعداد آنها نيز براي يادگيري اين ساز زياد شده نمي باشد و هميشه حتما بايد با كمك پدر يا مادر خود و البته با ماشين آن را حمل كنند.

سوم جاگير بودن تشكيلات سنتور است كه تجربه نشان داده غير از كساني كه همه چيز را براي تمرين خود مهيا كرده اند (تازه به شرط وجود جا در خانه) بقيه زماني كه تصميم مي گيرند شروع به تمرين كنند به اين علت كه شرايط تمرين را از قبل كاملا آماده نكردند يا به خاطر كمبود جا يا به علت تنبلي براي مهيا كردن كامل شرايط تمرين (هر دفعه) و يا مثلا هنوز نتوانسته اند ميزي تهيه كنند در هنگام تمرين معمولا يك يا دو مورد از تجهيزات مورد نياز را كم دارند مانند پايه ي نت كه در اين مورد مجبورند نت ها را به شكلي قرار دهند كه هم نت ها را خوب ببينند و هم راحت ساز بزنند كه اين شرايط اكثرا كمتر اتفاق مي افتد.

حال چيزي كه داريم لين است: يك سنتور مشقي با صداي نه چندان مطلوب و ميزي كه براي تكميل موقعيت تمرين مهيا كرديم (يا ترجيحا روي زمين مي نشينيم!) با توجه به محدوده اي كه مخصوص ميز و صندلي سنتور تعيين كرديم و به طور قطع اشغال كننده ي گوشه اي از اتاق يا سالن خانه خواهد بود. (بدون در نظر گرفتن محلي براي نگهداري جعبه ي سنتور مخصوصا در خانه هاي نقلي امروزي)

حال كه قرار اين بوده است (و هنوز نيز همين است) سنتورهايي با كيفيت پايين هم از لحاظ مواد به كار رفته و هم از لحاظ صدا توليد شوند (تا قيمت تمام شده بالا نباشد) چه اصراري است كه سنتورها همگي سل كوك باشند؟ شايد و احتمالاٌ تنها دليلش استاندارد بودن سنتور سل كوك است كه البته نظريه اي درست است، اما !؟ به چند دليل رعايت ساخت سنتور هاي استاندارد سل كوك عملاٌ هيچ كاربردي براي مبتديان نداشته و تنها باعث صرف مواد بيشتري براي ساخت آنها مي شود، مضاف بر مشكلاتي كه در بالا اشاره شد.

سنتور سل كوكِ مشقي (تازه به شرط كيفيت نسبتا مطلوب) فقط به درد كساني مي خورد كه در نواختن سنتور حد اقل شش، هفت يا هشت سال تعليم ديده باشند تا بخواهند با سازشان در برنامه هايي تك نوازي كنند يا با خواننده اي همراهي كنند يا بخواهند هماهنگ با ديگر سازها در يك گروه كنسرتي بدهند (كه البته در موارد ياد شده نيز هم هميشه سنتور سل كوك به كار نمي آيد). ولي در سنتور هاي لا كوك و سي كوك قضيه كمي فرق مي كند كه در قسمت سوم به شرح آن خواهم پرداخت.