فرامرز پايور، (۲۱ بهمن ۱۳۱۱ - ۱۸ آذر ۱۳۸۸) موسيقي دان ايراني، رديف دان، آهنگ‌ساز، مدرس و نوازنده سنتور و محقق موسيقي ايراني بود. وي يكي از تأثيرگذارترين چهره‌هاي موسيقي ايراني و اصلي ترين پايه‌گذار گروه‌نوازي در موسيقي سنتي ايراني بوده‌است.[۱]
آغاز كار هنري
فرامرز پايور در ۲۱ بهمن سال ۱۳۱۱ در تهران به دنيا آمد. پدرش علي پايور، هنرمند نقاش و استاد زبان فرانسه در دانشگاه تهران و پدربزرگش مصورالدوله، نقاش چيره‌دست دوره قاجار بود كه با نواختن ويولن، سنتور و سه‌تار آشنايي داشت.[۲] پايور، تحصيلات ابتدايي و متوسطه او در دبستان عسجدي و دبيرستان دارالفنون تهران به پايان رساند. او در سال ۱۳۳۱ وارد خدمت نظام شد و يك سال بعد به استخدام وزارت دارايي درآمد.[۳]
وي در سن ۱۷ سالگي، آموزش موسيقي را نزد استاد ابوالحسن صبا آغاز كرد در مدت شش سال رديف موسيقي را فراگرفت.[۳] هنگامي كه فرامرز پايور براي فراگيري سنتور به كلاس درس استاد ابوالحسن صبا در خيابان ظهيرالاسلام رفت، سه سال از درگذشت آخرين بازماندهٔ سنتورنوازان افسانه‌اي از نسل پيشين، استاد حبيب سماعي، مي‌گذشت. استاد ابوالحسن صبا كه خود در دوره نوجواني، سنتورنوازي را نزد علي اكبرخان شاهي و با تكنيكي گوناگون با روش خاندان سماعي فراگرفته بود، پس از مدتي نشست و برخاست با حبيب سماعي، روش سنتورنوازي او را برتر از استاد پيشين خود يافت؛ بنابراين با كوشش فراوان پاره‌اي از بداهه‌نوازي‌هاي وي را نت‌نويسي كرد. سپس استاد صبا كوشش كرد تا با آموزش روش درست سنتورنوازي به شماري از شاگردانش، از ورافتادن روش سنتورنوازي نزديك به آيين‌هاي هنري و زيباشناسي موسيقي دستگاهي ايران جلوگيري كند. در همين دوران، فرامرز پايور، يكي از برجسته‌ترين شاگردان استاد صبا شد و تا سال ۱۳۳۶ كه استاد صبا درگذشت، از آموزش‌هاي وي بهره برد.
پس از درگذشت ابوالحسن صبا، پايور نزد استاداني چون عبداله دوامي، موسي معروفي و نورعلي‌خان برومند به فراگيري رديف درويش‌خان و رديف ميرزا عبدالله پرداخت.[۳]
فعاليت حرفه‌اي
فرامرز پايور از سال ۱۳۳۳، كار خود را در وزارت فرهنگ و هنر آن زمان و از سال ۱۳۳۷ آموزش سنتور را در هنرستان عالي موسيقي ملي آغاز كرد. او اولين سنتورنوازي بود كه روي سنتور، نواسازي مي‌كرد و تنها در پي بداهه‌نوازي نبود. به بيان ديگر، نخستين آهنگ‌سازي بود كه ساز تخصصي او، سنتور بود.[۴]
او سپس هارموني و كمپوزيسيون را در كلاس استاد بزرگ آن زمان، امانوئل مليك اصلانيان آموخت. در سال ۱۳۴۱ براي ادامه تحصيلات كلاسيك خود، از طرف وزارت فرهنگ و هنر به انگلستان فرستاده شد. از دانشگاه كمبريج در زبان و ادبيات انگليسي دانشنامه گرفت[۳] و در تمام اين سال‌ها تلاش فراواني در جهت معرفي موسيقي ايراني و سنتور به محافل دانشگاهي انگلستان انجام داد كه برنامه‌هاي دلپذيري از آن سال‌ها در آرشيو راديو بي‌بي‌سي وجود دارد.[۴] در اين سال‌ها، براي شناساندن موسيقي اصيل ايراني، از طرف دانشگاه لندن و دانشگاه كمبريج از او خواسته شد تا كنفرانس‌هايي در اين زمينه همراه با ساز خود ترتيب دهد. همه اين كنفرانس‌ها با موفقيت انجام شد و از سوي اين دانشگاه‌ها به دريافت جوايزي نائل گرديد.[۲]
بازگشت پايور از انگلستان، همزمان با آغاز برگزاري جشن‌هاي هنر شيراز بود. او همه ساله با گروه اساتيد و گروه نوازندگان فرهنگ و هنر، نمونه‌هاي ارزنده‌اي از آثار بزرگان موسيقي ملي و نيز آثار خود را در اين جشن‌ها اجرا مي‌نمود.[۳] پايور در سال ۱۳۴۷ از وزارت دارايي به وزارت آموزش وپروش (سازمان مبارزه با بي‌سوادي) منتقل و در سال ۱۳۵۵ بازنشسته شد.[۳]
همچنين محمدرضا شجريان، استاد كنوني آواز ايران، در سال ۱۳۵۰ با استاد پايور آشنا شد و يادگيري سنتور و رديف‌هاي آوازي را با ايشان دنبال كرد.
چكيده كارهاي فرامرز پايور در زمينه موسيقي به شرح زير است:[۴]
بيش از هزار و پانصد ساعت اجراي گروهي و فردي روي صحنه‌هاي داخل و خارج از كشور
آهنگ‌سازي و تنظيم قطعات فراوان موسيقي
تربيت صدها شاگرد از چهار نسل متوالي
نت‌نويسي قطعات فراواني از پيشينيان
حضور در هنرستان و هنركده موسيقي ملي، اداره هنرهاي زيبا و واحد موسيقي راديو تلويزيون ملي ايران
نگارش كتب آموزشي سنتور (دومين كتاب «دستور سنتور» را در ۱۳۴۰[۵] بعد از زنده ياد حسين صبا نوشت كه تاكنون پرفروش‌ترين كتاب آموزش موسيقي در ايران بوده‌است)
نظارت بر كار گروه‌هاي ديگر و تصحيح آنها
كار با خوانندگان بسياري از جمله عبدالوهاب شهيدي، محمدرضا شجريان، محمود خوانساري، احمد ابراهيمي، خاطره پروانه، سيما بينا، مرضيه، نادر گلچين، سروش ايزدي، شهرام ناظري، حميدرضا نوربخش و علي رستميان و بسياري خوانندگان ديگر
كوشش‌هاي فرامرز پايور، پلي بود بين ميراث ابوالحسن صبا و مرتضي محجوبي و جرياني كه جوانان موسيقي‌دان و تحصيل‌كرده در دانشكده هنرهاي زيبا از اوايل دهه ۱۳۵۰ به راه انداختند و الگوي موسيقي ايراني امروزي شدند. در فاصله زماني بين اين دو، يعني حدود پانزده سال، هيچ‌كس جز فرامرز پايور، كار جدي و پي‌گير در زمينهٔ موسيقي اصيل انجام نمي‌داد.[۴]
وي در اجراهاي گروهي خود با شماري از نخبگان موسيقي ايراني مانند جليل شهناز(تار) و هوشنگ ظريف ، رحمت‌الله بديعي و علي اصغر بهاري (كمانچه)، حسن ناهيد و محمد موسوي (ني)، حسين تهراني و محمد اسماعيلي (تنبك) همكاري كرده‌است. در دههٔ ۱۳۶۰ به همراهي جليل شهناز، علي اصغر بهاري، محمد اسماعيلي و محمد موسوي، براي بار ديگر «گروه اساتيد موسيقي ايران» را سازمان داد و سرپرستي، آهنگ‌سازي و نوازندگي سنتور را در آن به دوش گرفت. اين گروه، آثار ماندگاري با محمدرضا شجريان و شهرام ناظري اجرا كردند.
آلبوم‌ها
آواز عبدالوهاب شهيدي
عود من خداحافظ (عبدالوهاب شهيدي، فرامرز پايور، پرويز ياحقي و جهانگير ملك)
نگاه گرم تو (زندگي) (عبدالوهاب شهيدي، فرامرز پايور، حسن ناهيد، هوشنگ ظريف، رحمت‌الله بديعي، محمد اسماعيلي)
بي تو به سر نمي‌شود (عبدالوهاب شهيدي، پرويز ياحقي، فرامرز پايور، جهانگير ملك و هنرمندان ديگر)
اجراي عبدالوهاب شهيدي و اركستر سازهاي ملي و فرامرز پايور (مجموعه موسيقي تصويري در دستگاه سه گاه)
آواز محمدرضا شجريان
خلوت گزيده (گروه اساتيد موسيقي ايران به سرپرستي فرامرز پايور، خواننده: محمدرضا شجريان)
راز دل (خون جوانان وطن) (گروه پايور به سرپرستي فرامرز پايور خواننده: محمدرضا شجريان)
انتظار دل (گروه اساتيد موسيقي ايران به سرپرستي فرامرز پايور خواننده: محمدرضا شجريان)
آواز شهرام ناظري
دل شيدا (اركستر پايور، آواز اصفهان، خواننده: شهرام ناظري)
كنسرت اساتيد موسيقي ايران (گروه اساتيد موسيقي ايران، آواز ابوعطا، خواننده: شهرام ناظري)
ليلي و مجنون (گروه پايور، دستگاه شور، خواننده: شهرام ناظري)
ساير آثار
به پاس نيم‌قرن فعاليت هنري استاد فرامرز پايور (آواز عبدالوهاب شهيدي، محمدرضا شجريان، شهرام ناظري، اسماعيل اديب خوانساري و محمود كريمي)
آلبوم آموزشي دستور سنتور (استاد فرامرز پايور)
سي قطعه چهارمضراب (استاد فرامرز پايور)
شهرناز (فرامرز پايور، حسين تهراني)
پرنيان (فرامرز پايور)
ضرباهنگ (فرامرز پايور، حسين تهراني)
شهرآشوب (فرامرز پايور، حسين تهراني)
دلنواز (فرامرز پايور، حسين تهراني)
كرشمه (اجراي آثار درويش‌خان با اركستر)
پريزاد (اجراي آثار درويش‌خان با اركستر)
دلكش (اجراي آثار درويش‌خان با اركستر)
دستگاه ماهور و سه‌گاه (فرامرز پايور، هوشنگ ظريف و محمد اسماعيلي)
نغمه‌هايي در دستگاه شور و ماهور (اركستر پايور)
شور، چهارگاه، به ياد حبيب سماعي (فرامرز پايور)
دستگاه همايون (فرامرز پايور، محمد اسماعيلي)
رهاورد (فرامرز پايور، جليل شهناز، محمد اسماعيلي)
چهارباغ (گروه اساتيد به سرپرستي فرامرز پايور، خواننده: علي رستميان)
ضرب اصول (فرامرز پايور، حسين تهراني)
حاصل عمر (پايور، بهاري، تهراني)
حكايت دل (گروه پايور، خواننده: علي رستميان)
پراكنده (فرامرز پايور، محمد اسماعيلي) اين آلبوم همچنين با نام «در زير باران» و در خارج از ايران نيز به اسم «يادگاري» منتشر شده‌است
ارغوان (گروه پايور، خواننده:علي رستميان)
شب مهتاب (مجموعه تصانيفي كه علي رستميان با گروه پايور خوانده‌است)
نواي دل
بداهه‌نوازي نوا، راست پنجگاه (فرامرز پايور)
رِنگ شهر آشوب (فرامرز پايور)
گروه‌نوازي
گفتگو (مجموعه دو نوازي براي سنتور و سازهاي مختلف)
پرده عشاق (گروه پايور، خواننده: حميدرضا نوربخش)
سروش بهار (ساخته استاد فرامرز پايور، خواننده: بهرام باجلان)
مويه (گروه دلنوازي با همكاري فرامرز پايور، جليل شهناز، محمد موسوي)
كرشمه نرگس (فرامرز پايور، جليل شهناز، محمد اسماعيلي، خواننده: سيامك شجريان)
هفت پيكر
آواز محمود كريمي (سنتور: فرامرز پايور، سه تار: داريوش صفوت)
تنها يك خاطره (فرامرز پايور و محمدرضا لطفي)
عياران (اجراي آثاري از احمد پژمان توسط گروه سازهاي ملي)
قطعاتي از استادان قديم ايران (گروه سازهاي ملي، تنظيم و سرپرست گروه: استاد فرامرز پايور)
هم‌نوازي استادان (اجراي گروه پايور، انتشار در ۱۳۹۱)
تعدادي از برنامه‌هاي گل‌ها با همكاري استاد فرامرز پايور: شماره ۱۰۳، ۱۰۷، ۱۲۳، ۱۲۴، ۱۳۳، ۱۳۷، ۱۵۰، ۱۵۶، ۱۵۸، ۱۶۲، ۱۸۱، ۱۸۲، ۱۸۳، ۱۸۵، ۱۰۲
و آثار بسيار ديگر
تأليف‌ها
دستور سنتور، دي ۱۳۴۰
سي قطعه چهارمضراب براي سنتور، ارديبهشت ۱۳۵۱
هشت آهنگ براي سنتور، فروردين ۱۳۵۷
پرنيان (دونوازي براي تار و سنتور)، مهر ۱۳۵۸
گفتگو (دو نوازي براي ويلن و سنتور)، بهمن ۱۳۵۸
رديف (چپ‌كوك) براي سنتور، مهر ۱۳۵۹
مجموعه پيش درآمد و رنگ (براي سنتور)، مهر ۱۳۵۹
مجموعه پيش درآمد و رنگ (براي ويلن)، مهر ۱۳۶۱
قطعات موسيقي مجلسي، مهر ۱۳۶۱
فانوس، مهر ۱۳۶۱
تئوري موسيقي، ارديبهشت ۱۳۶۲
رِنگ شهرآشوب، خرداد ۱۳۶۳
دوره ابتدايي، شهريور ۱۳۶۷
رهگذر (دونوازي براي آموزش سنتور و فلوت)، شهريور ۱۳۶۸
آموزش ابتدايي تار، شهريور ۱۳۷۳
رديف آوازي و تصانيف قديمي به روايت استاد عبدالله دوامي، شهريور ۱۳۷۵
ويرايش مجدد دوره‌هاي سنتور رديف استاد ابوالحسن صبا (بازنويسي توسط پژمان آذرمينا)، فروردين ۱۳۷۸
فالگوش (هفت قطعه براي سنتور)، ۱۳۷۹
چهل قطعه براي سنتور (پيش درآمد، رنگ، چهارمضراب از استادان قديم ايران) گردآوري و تنظيم فرامرز پايور و تدوين شده توسط مينا افتاده، ۱۳۸۳
رديف استاد ابوالحسن صبا براي سنتور چپ كوك، به كوشش فرامرز پايور،(انتقال به چپ كوك و ويرايش توسط مينا افتاده)، ۱۳۹۰، (نسخه اوليه اين كتاب در ارديبهشت ۱۳۵۹ توسط خانم افتاده و زير نظر استاد پايور آماده شده‌است)
سكته مغزي و خانه‌نشيني
فرامرز پايور، در سال ۱۳۷۸[۶] دچار عارضهٔ سكتهٔ مغزي[۷] شد و از آن زمان تا زمان مرگ نتوانست فعاليت هنري خود را ادامه دهد. با اين وجود، در اين سال‌ها، برخي آثار قديمي وي با تنظيم مهرداد دلنوازي و خوانندگي سالار عقيلي و با تأييد او تهيه و اجرا شدند.[۸]
درگذشت
فرامرز پايور ۱۸ آذر ۱۳۸۸ در بيمارستان شهيد باهنر اقدسيه تهران به علت ايست قلبي و مشكل تنفسي درگذشت.[۹]